آیه 77 سوره نمل

وَ إِنَّهُ لَهُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ (77)

بعد از آن وصف فرمايد قرآن شريف را:

وَ إِنَّهُ لَهُدىً‌: و بدرستى و تحقيق كه قرآن هر آينه راهنماينده است به حق، وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ‌: و بخشايش و نعمت است براى ايمان آورندگان كه به آن منتفع و بهره‌مند مى‌شوند، زيرا احكام قرآن را قبول و به آن عمل مى‌نمايند، لذا نتيجه و فوائد آن را دريابند؛ و غير مؤمنين چون معتقد به آن نگرديده و عمل به آن ننمايد، از نتايج و سعادات آن بهره‌ور نشوند.

توضيح: اين مطلب مسلم است كه شخص مريض، وقتى از نسخه طبيب انتفاع حاصل نمايد، كه به دستور آن طبيب رفتار نمايد، يعنى امر او را در شرب دواى تلخ و نهى او را در پرهيز از اغذيه لذيذه و ميوه‌جات طيّبه پيروى نمايد تا سلامتى كامل براى او حاصل شود؛ همچنين نسبت به نسخه ربانى و طبيب روحانى يعنى كتاب آسمانى، اشخاصى منتفع و بهره‌ور شوند كه اوامر و نواهى آن را به مرحله عمل بگذارند، يعنى واجبات را بجاى آرند و محرمات و معاصى را پرهيز و ترك نمايند تا سلامتى از عذاب و عقاب ابدى حاصل آيد و خير و سعادت شامل حال عامل او گردد.

جلد 10 - صفحه 80

إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَقُصُّ عَلى‌ بَنِي إِسْرائِيلَ أَكْثَرَ الَّذِي هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ (76) وَ إِنَّهُ لَهُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ (77) إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِي بَيْنَهُمْ بِحُكْمِهِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْعَلِيمُ (78) فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّكَ عَلَى الْحَقِّ الْمُبِينِ (79) إِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‌ وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ (80)

وَ ما أَنْتَ بِهادِي الْعُمْيِ عَنْ ضَلالَتِهِمْ إِنْ تُسْمِعُ إِلاَّ مَنْ يُؤْمِنُ بِآياتِنا فَهُمْ مُسْلِمُونَ (81) وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كانُوا بِآياتِنا لا يُوقِنُونَ (82)

جلد 4 صفحه 164

ترجمه‌

همانا اين قرآن خبر ميدهد به بنى اسرائيل بيشتر آنچه را آنها در آن اختلاف ميكنند

و همانا آن هدايت و رحمت است براى مؤمنان‌

همانا پروردگار تو داورى ميكند ميانشان بحكمش و او است تواناى دانا

پس توكّل كن بر خدا همانا توئى بر حق آشكار

همانا تو نميشنوانى مردگانرا و نميشنوانى به كران ندا را چون برگردند در حاليكه پشت كنندگانند

و نيستى تو راه نماينده كوران از گمراهيشان نميشنوانى مگر آنانرا كه ميگروند بآيتهاى ما پس ايشان منقادانند

و چون واقع شود وعده حق بر آنان بيرون آريم براى آنها جنبنده‌اى از زمين كه سخن گويد با آنها آنكه مردم بودند كه بآيتهاى ما يقين پيدا نميكردند

تفسير

خداوند متعال در مقام اثبات اعجاز قرآن فرموده كه بيشتر اختلافات يهود و نصارى را در معارف و احكام و غيرها قرآن بر طبق تورية و انجيل رفع و حل مينمايد در صورتى كه آورنده آن مراجعه بكتب آسمانى ننموده و درس نخوانده و از كسى غير از خداوند علمى نياموخته مانند اختلاف يهود در پيغمبرى كه بشارت بآن در تورية داده شده كه آيا يوشع است يا غير آن و در شأن عزير و حدّ زناى محصنه و امثال اينها و اختلاف نصارى در شأن عيسى عليه السّلام كه آيا پسر خدا است يا شريك او و در شأن مريم و روح القدس يا اختلاف آن دو در آنكه حضرت ابراهيم يهودى بوده يا نصرانى كه خداوند بوجه احسن حقيقت اين امور را در قرآن بيان فرموده بطوريكه ملزم شدند و اين دليل واضحى است كه آن كتاب خدا و آورنده‌اش پيغمبر او است چون چنين علم و احاطه‌اى براى چنين بشرى بدون وحى الهى عادتا ممكن نيست پيدا شود و آنكه موجب هدايت و مزيد رحمت و نعمت است براى اهل ايمان چون نفعش بايشان و اصل ميشود و خداوند حكم ميكند بحق و عدل و حكمت ميان بنى اسرائيل و غير آنها در قيامت و او توانا است كسى نميتواند تخلّف از حكم او كند و دانا است نميشود اشكالى بحكم او كرد و داد مظلوم را هر وقت باشد از ظالم ميستاند و حق را از باطل ممتاز

جلد 4 صفحه 165

ميفرمايد پس توكّل كن اى پيغمبر و واگذار امر خود را بخدا و از كسى بيم نداشته باش كه تو بر حق واضح و آشكار مستقرّ و بر قرارى و محق احقّ بتوكّل بر حق است و ملول و متأثر مباش از آنكه نصايح و مواعظ تو در آنها مؤثر نميشود چون شيطان روح ايمان را از آنها گرفته و در گوش آنها پنبه غفلت گذارده و تو نميتوانى بمردگان و كرانى كه فرار از شنيدن مواعظ ميكنند مطالب حقه را بشنوانى آواز تو بگوش آنها نميرسد و از آن بهره‌مند نميگردند با آنكه از حق معرض و رو گردانند و گوش شنوا و دل بينا ندارند و تو نميتوانى كورانى گم گشته از راه را كه نميخواهند وارد در جاده شوند هدايت براه است بنمائى فقط تو ميتوانى بشنوانى حقايق را و بفهمانى رموز و دقائق را بكسانيكه گوش شنوا و دل بينا داشتند و ايمان آوردند بآيات ما پس منقاد و مطيع اوامر و نواهى تو شدند بعد از آنكه اقرار بتوحيد ما و نبوّت تو نمودند چون معرض از حق نبودند و بديده انصاف نظر كردند و تصديق نمودند و يسمع الصمّ بياء و رفع الصم و تهدى العمى نيز قرائت شده است و چون وقت موعود پاداش اعمال آنها برسد و حكم الهى بعذابشان صادر گردد بيرون ميآوريم براى آنها جنبنده مهيبى از زمين كه با آنها سخن گويد يا آنها را مجروح نمايد چون تكلمهم بتخفيف لام نيز قرائت شده تا اعلام نمايد بآنها شقاوت و استحقاقشان را براى عذاب چون آنمردم بقول انبيا و اوليا اعتماد ننمودند و يقين پيدا نكردند بآيات الهى كه موجبات سعادت و شقاوت آنها را مبيّن مينمود لايق و قابل آنند كه حيوانى از زمين بيرون بيايد و با آنها سخن بگويد تا يقين بفساد عقايد و اعمالشان پيدا كنند و اين بمنزله پيش اگهى باشد براى حضورشان در محشر و دخولشان در جهنم و اهانت و تحقيرى از آنها در مقابل اعراضشان از ذكر و رو گرداندن از بيانات انبيا و اوليا مناسب بعمل آمده باشد آنچه ذكر شد از ظاهر آيه شريفه بنظر حقير رسيده است ولى اقوال و اخبار از عامّه و خاصه در اين باب بسيار است و چون فى نفسه مختلف و با ظاهر آيه مخالف بود و با ذوق سليم وفق نداشت حقير از نقل آنها و تحقيق در هويّت دابّة الارض و احوال آن صرف نظر نمودم و احتمال ميدهم مراد از وقوع قول حكم الهى بموت آنها باشد و مراد از دابّه حيوانيكه مولّد از ملكات و اعمال‌

جلد 4 صفحه 166

ناشايسته آنها است كه بصورت مناسب خود با آنها سخن ميگويد كه من عقايد و اعمال شمايم كه بايد در عالم برزخ با شما محشور باشم و آنها را اذيت و آزار مينمايد و اللّه اعلم بحقيقة الحال و بعضى انّ النّاس بكسر همزه قرائت نموده‌اند و اينجمله را كلام دابّه دانسته‌اند كه خداوند نقل بمعنى فرموده است.

وَ إِنَّه‌ُ لَهُدي‌ً وَ رَحمَةٌ لِلمُؤمِنِين‌َ (77)

و محققا ‌اينکه‌ قرآن‌ ‌هر‌ آينه‌ هدايت‌ كننده‌ ‌است‌ و رحمت‌ ‌است‌ ‌از‌ ‌براي‌ مؤمنين‌.

اما هدايت‌ قرآن‌ ميفرمايد إِن‌َّ هذَا القُرآن‌َ يَهدِي‌ لِلَّتِي‌ هِي‌َ أَقوَم‌ُ وَ يُبَشِّرُ المُؤمِنِين‌َ الَّذِين‌َ يَعمَلُون‌َ الصّالِحات‌ِ أَن‌َّ لَهُم‌ أَجراً كَبِيراً (اسري‌ ‌آيه‌ 9) و ‌در‌ حديث‌ ثقلين‌ ‌که‌ ‌از‌ احاديث‌ متواتره‌ ‌است‌ ميفرمايد

«اني‌ تارك‌ فيكم‌ الثقلين‌ كتاب‌ اللّه‌ و عترتي‌ لن‌ يفترقا ‌حتي‌ يردا ‌علي‌ الحوض‌ ‌ما ‌ان‌ تمسكتم‌ بهما لن‌ تضلوا ابدا»

‌بعد‌ جمع‌ فرمود ‌بين‌ دو سبابه‌ ‌خود‌ و فرمود «كهاتين‌» ‌بعد‌ جمع‌ فرمود ‌بين‌ سبابه‌ و وسطي‌ و فرمود «‌لا‌ كهاتين‌» ‌يعني‌ مساويند احدهما برتري‌ ‌بر‌ ديگري‌ ندارد و جهات‌ هدايت‌ قرآن‌ بسيار ‌است‌ ‌در‌ باب‌ توحيد و بيان‌ صفات‌ ربوبي‌ و ‌در‌ آثار خلقت‌ و فوائد ‌هر‌ يك‌ ‌از‌ ‌آنها‌ و ‌در‌ شئون‌ انبياء ‌از‌ آدم‌ ‌تا‌ خاتم‌ و ‌در‌ بيان‌ اعمال‌ صالحه‌ ‌از‌ نماز و روزه‌، زكاة، خمس‌، حج‌، امر بمعروف‌، نهي‌ ‌از‌ منكر و ‌در‌ باب‌ ولايت‌ و شئون‌ ‌آنها‌ و مقام‌ عصمت‌ اهل‌ بيت‌ ‌در‌ آيه تطهير و ‌در‌ ذكر معاصي‌ ‌از‌ كذب‌ و غيبت‌ و تهمت‌ و افتراء و زنا و لواط و سرقت‌ و فحشاء و بيان‌ ميراث‌ و حدود و ديات‌ و ‌در‌ باب‌ معاملات‌ و حليت‌ بيع‌ و حرمت‌ ربا و ‌در‌ حليت‌ طيبات‌ و حرمت‌ خبائث‌ و ‌در‌ باب‌ معاد و بعث‌ و نشور و حساب‌ و ميزان‌ و تطاير كتب‌ و اوصاف‌ بهشت‌ و جهنم‌ و مسئله‌ خلود و ‌غير‌ اينها ‌که‌ ميفرمايد وَ لا رَطب‌ٍ وَ لا يابِس‌ٍ إِلّا فِي‌ كِتاب‌ٍ مُبِين‌ٍ (انعام‌ ‌آيه‌ 59)

جلد 14 - صفحه 184

و اما رحمة للمؤمنين‌ قرآن‌ ميفرمايد وَ نُنَزِّل‌ُ مِن‌َ القُرآن‌ِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحمَةٌ لِلمُؤمِنِين‌َ وَ لا يَزِيدُ الظّالِمِين‌َ إِلّا خَساراً (اسراء ‌آيه‌ 82) نه‌ مجرد شفاء امراض‌ جسماني‌ بدني‌ ‌باشد‌ بلكه‌ شفاء امراض‌ روحي‌ قلبي‌ باطني‌ ‌هم‌ هست‌ ‌که‌ ‌در‌ حق‌ كفار و منافقين‌ ميفرمايد فِي‌ قُلُوبِهِم‌ مَرَض‌ٌ فَزادَهُم‌ُ اللّه‌ُ مَرَضاً (بقره‌ ‌آيه‌ 10) و نيز ميفرمايد وَ أَمَّا الَّذِين‌َ فِي‌ قُلُوبِهِم‌ مَرَض‌ٌ فَزادَتهُم‌ رِجساً إِلَي‌ رِجسِهِم‌ (توبه‌ 126) و اما رحمت‌ بركات‌ قرآن‌ دنيوي‌ و اخروي‌ جسمي‌ و روحي‌ و ظاهري‌ و باطني‌ بسيار ‌است‌ وَ هذا كِتاب‌ٌ أَنزَلناه‌ُ مُبارَك‌ٌ (انعام‌ ‌آيه‌ 92 و 156) وَ هذا ذِكرٌ مُبارَك‌ٌ أَنزَلناه‌ُ (انبياء ‌آيه‌ 50) كِتاب‌ٌ أَنزَلناه‌ُ إِلَيك‌َ مُبارَك‌ٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِه‌ِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُوا الأَلباب‌ِ (ص‌ ‌آيه‌ 29) و ‌غير‌ اينها.

]

(آیه 77)- و از آنجا که مبارزه با هر گونه اختلاف، مایه هدایت و رحمت است در این آیه به صورت یک اصل کلی می‌فرماید: «قرآن، هدایت و رحمت است برای مؤمنان» (وَ إِنَّهُ لَهُدیً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ).

آری! هدایت و رحمت است از نظر اختلاف زدایی، و مبارزه با خرافات.